تومور مننژیوم مغزی در کجا رشد می کند؟ علائم، راه های تشخیص و درمان

تومور مننژیوم مغزی (meningioma)، یکی از انواع تومورهای مغزی است که بر روی لایه پوشاننده مغز و اعصاب رشد می‌کند. این تومور معمولا رشد آرامی دارد و در دسته تومورهای خوش‌خیم جای می‌گیرد. تومور مننژیوم در مراحل اولیه هیچ علامتی را از خود نشان نمی‌دهد و نیاز به درمان خاصی ندارد. اما در صورت رشد، به بخش‌هایی از مغز آسیب رسانده و مشکلاتی را برای بیمار ایجاد می‌کند. در این بخش به معرفی تومور مننژیوم پرداخته و اطلاعاتی در مورد علائم، عوارض و راه‌های درمانی آن در اختیارتان قرار می‌دهیم.

انواع تومور مننژیوم مغزی

مننژیوم، یکی از شایع‌ترین تومورهای مغزی است. این تومور، همان‌طور که از نامش پیداست، در بافت مننژ تشکیل می‌شود. مننژ، لایه خارجی پوشاننده مغز و نخاع است که وظیفه محافظت از این دو بخش را برعهده دارد. این تومور اغلب بانوان را درگیر می‌کند و بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود. میزان خطرناک بودن تومور مننژیوم به نوع آن بستگی دارد، اما در ۹۰ درصد موارد در دسته تومورهای خوش‌خیم قرار می‌گیرد و با یک عمل جراحی درمان می‌گردد. تومور مغزی زمانی خطرناک می‌شود که رشد سریعی داشته باشد و از لایه مننژ به مغز نفوذ پیدا کند. انواع تومور مننژیوم مغزی عبارتند از:    

• مننژیوم درجه یک : ۷۵ درصد از تومورهای مننژیوم در این دسته قرار می‌گیرند و از نوع خوش‌خیم هستند. این تومورها رشد آهسته‌ای دارند و معمولا آسیبی به افراد وارد نمی‌کنند.
• مننژیوم درجه دو :  مننژیوم درجه دو رشد آهسته‌ای دارد، اما  ممکن است پس از عمل جراحی و درمان، دوباره عود کند.
• مننژیوم درجه سه :  این نوع مننژیوم بدخیم است و رشد سریع‌تری نسبت به دسته‌های قبلی دارد.

علت ایجاد تومور مننژیوم

تومورهای مغزی دلیل مشخصی ندارند، اما برخی از عوامل وجود دارد که احتمال ابتلا به مننژیوم مغزی را افزایش می‌دهد. این عوامل عبارتند از: 

اختلال ژنتیکی : یکی از دلایل ایجاد تومور مننژیوم، اختلال ژنتیکی است. پژوهش‌ها نشان داده است احتمال ابتلا به تومور مغزی در افرادی که در خانواده خود سابقه این بیماری را دارند، بیشتر است.
قرار گرفتن در معرض تشعشع : افرادی که در معرض پرتوهای مضر قرار دارند، ممکن است دچار این بیماری شوند. انجام رادیوگرافی دندانی به دفعات، یکی از علل بروز این بیماری است.  
آسیب‌دیدگی : شکستگی و آسیب‌دیدگی‌ در اطراف بافت‌های مغزی از دیگر مواردی است که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
جنسیت : برخی از پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، مننژیوم و هورمون پروژسترون را مرتبط باهم دانسته و بر این باورند که ابتلا به تومور مننژیوم در بانوان میان‌سال  بیشتر از مردان است.
سن : تومور مننژیوم اغلب در سنین ۳۰ تا ۷۰ سال دیده می‌شود و در کودکان بسیار نادر است. از این رو می‌توان سن را نیز در بروز این عارضه دخیل دانست.

علائم تومور مننژیوم مغزی

همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، تومور مننژیوم رشد بسیار آهسته‌ای داشته و در مراحل اولیه علامت خاصی از خود بروز نمی‌دهد، اما در برخی مواقع نیز فرد علائمی را مشاهده می‌کند که عبارتند از:

• سردرد
• تشنج
• اختلالات شنوایی
• اختلالات بینایی
• مشکلات گفتاری
• سستی دست‌ها و پاها
• گیجی و عدم تمرکز

علائمی که به آن اشاره کردیم، در انواع تومورهای مغزی دیده می‌شوند که تومور مننژیوم را نیز شامل می‌شود. این تومور بسته به موقعیتی که در آن قرار دارد، علائم متفاوتی را از خود بروز می‌دهد که شامل موارد زیر می‌باشد:

• تحدب مغز (Convexity) : در صورتی که تومور بر روی سطح برجسته مغز ایجاد شده باشد، علائمی چون سردرد، تشنج، ضعف اندام ‌ها، مشکلات گفتاری و کاهش میدان دید را از خود بروز می‌دهد.
• پارافالسین (Parafalcine) : اگر تومور در لایه مننژ بین دو نیم‌کره مغز ایجاد شده باشد،  بیمار دچار سردرد، تشنج، ضعف در ناحیه پاها، فراموشی، تغییرات شخصیتی و تغییرات احساسی می‌گردد.
• لبه استخوان پروانه‌ای : استخوان پروانه‌ای یکی از استخوان‌های کف جمجمه انسان است. در صورتی که تومور در این بخش رشد کند باعث بروز علائمی چون سردرد، تشنج، کاهش دید، برآمده شدن چشم‌ها، ایجاد اختلال در حرکات چشم، مشکلات حافظه و تغییرات شخصیتی می‌گردد.
• فرورفتگی خلفی : اگر تومور در محل قرارگیری مخچه، فرورفتگی عقب مغز، تشکیل شود، علائمی چون عدم هماهنگی، هیدروسفالی، تغییر صدا و مشکلات بلع را از خود نشان می‌دهد.
• زاویه بین مخچه و پل مغز : توموری که در زاویه بین مخچه و پل مغز، کنار ساقه مغز، ایجاد می‌شود، علائمی چون سرگیجه، اختلالات شنوایی، ضعف عضلات صورت، عدم هماهنگی، هیدروسفالی، تغییر صدا و مشکلات بلع را از خود بروز می‌دهد.
• شیار بویایی و زین ترکی : این بخش فضای استخوانی محل قرارگیری غده هیپوفیز است. در صورتی که تومور در این ناحیه رشد کند، باعث از بین رفتن حس بویایی، اختلالات بینایی، تغییرات جزئی شخصیتی، کاهش تمرکز،   مشکلات جزئی در حافظه و بی‌اختیاری در ادرار می‌گردد.

محل قرار گیری تومور مننژیوم

تومور مننژیوم بسته به نوع آن در سه قسمت مختلف تشکیل می شود و رشد می کند که این سه قسمت شامل : 

• دیواره مغز و نخاع 
• درون قاعده جمجمه 
• در میان عصب های بینایی

تشخیص تومور مننژیوم

با توجه به خوش‌خیم بودن تومور مننژیوم مغزی و رشد آهسته آن، تشخیص تومور در مراحل اولیه سخت می‌باشد. در این شرایط بیمار علائمی بسیار جزئی دارد. در صورتی که سن بیمار بالا باشد، اختلالات ایجاد شده به حساب سن گذاشته می‌شود، در غیر این صورت ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته ‌شود. در صورتی که پزشک به تومور مننژیوم شک کند، بیمار را به متخصص مغز و اعصاب معرفی می‌کند تا آزمایشات دقیق‌تری روی او انجام می‌شود.  متخصص پس از انجام معاینات عصبی، از روش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن و ام ار آی برای تشخیص بیماری استفاده می‌کند.

• سی تی اسکن : نوعی روش تصویربرداری است که تصاویری از کل مغز را نشان می‌دهد. گاهی اوقات پزشک از تزریق ماده رنگی برای ایجاد تصاویری واضح‌تر کمک می‌گیرد. 
• ام آر آی : در این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری واضح از داخل مغز کمک گرفته می‌شود. ام آر آی دقیق‌ترین روش تصویربرداری است که عکس‌هایی از تمامی بخش‌های مغز را با جزئیات در اختیار پزشک قرار می‌دهد. 

متخصص مغز و اعصاب با بررسی نتایج آزمایشات، وجود تومور و محل دقیق آن را تشخیص داده و با توجه به شرایط بیمار، روش درمانی مناسب را برای او در نظر می‌گیرد.

درمان تومور مغزی مننژیوم

روش درمانی تومور مغزی با عواملی چون سن و وضعیت جسمانی بیمار، موقعیت و اندازه تومور، علائم مشاهده شده و سرعت رشد تومور، ارتباط مستقیم دارد. در صورتی که تومور مننژیوم رشد آهسته‌ای داشته باشد و بیمار نیز علائم چندانی نداشته باشد، پزشک درمان خاصی برای او در نظر نمی‌گیرد. در این شرایط معمولا از بیمار خواسته می‌شود تا به صورت دوره‌ای تحت نظر باشد و اسکن ام آر آی را انجام دهد. ممکن است پزشک برای جلوگیری از بروز تشنج، داروهایی را نیز برای بیمار تجویز کند که در آن صورت باید به موقع و طبق دستور مصرف شود. اگر تومور بیش از یک یا دو میلی‌متر در سال رشد داشته باشد و علائم ایجاد شده در بیمار بر روی کیفیت زندگی او تاثیر بگذارد، متخصص مغز و اعصاب جراحی را پیشنهاد می‌دهد.

جراحی تومور مغزی مننژیوم

جراحی تومور با توجه به موقعیت قرارگیری و اندازه آن، ممکن است بسیار ساده یا بسیار پیچیده باشد. در این‌جا پزشک سعی می‌کند تا تومور را به طور کامل از سر بیمار خارج سازد تا از رشد دوباره آن جلوگیری کند. در صورتی که خارج کردن کامل تومور باعث بروز عوارض جدی در بیمار شود، پزشک بخشی از بافت تومور را در مغز باقی‌ گذاشته و تنها قسمت‌هایی که باعث ایجاد فشار بر روی مغز می‌شود یا به بافت سالم آسیب می‌رساند  را خارج می‌کند.

روش‌های جراحی تومور مننژیوم

روش‌های جراحی  تومور مغزی به دو دسته روش‌های تهاجمی و کم‌تهاجمی تقسیم می‌شوند:

کرانیوتومی (روش تهاجمی)

در این روش پزشک بخشی از استخوان جمجمه را برش داده و پس از آن اقدام به برداشتن تومورمی‌نماید. پس از جراحی، استخوان دوباره به  جای اولیه خود برمی‌گردد.

روش‌های کم‌ تهاجمی

• جراحی آندوسکوپی از راه بینی : آندوسکوپی از جمله روش‌های جراحی کم‌تهاجمی است که با استفاده از ابزاری با نام آندوسکوپ انجام می‌شود. در این روش آندوسکوپ از راه بینی و سینوس‌ها وارد مغز شده و تصاویری از تومور را بر روی صفحه نمایش نشان می‌دهد. از روش جراحی آندوسکوپی برای تومورهایی که در بخش پایه مغز و جمجمه رشد می‌کنند، استفاده می‌شود.
• نوروآندوسکوپی : روش کم‌تهاجمی دیگری است که از طریق ایجاد چند سوراخ کوچک در جمجمه انجام می‌شود. در این‌جا نیز پزشک از دستگاه آندوسکوپ برای نشان دادن تصاویر تومور بر روی صفحه نمایش استفاده می‌کند.

پرتو درمانی

گاهی اوقات امکان خارج کردن کامل تومور وجود ندارد. در این مواقع پزشک از روش پرتو درمانی برای تخریب سلول‌های باقی ‌مانده استفاده می‌کند تا از عود دوباره بیماری جلوگیری کند. پرتو درمانی با استفاده از یک دستگاه انجام می‌شود. این دستگاه پرتوهای انرژی را بر روی سلول‌های تومور می‌تاباند و آن‌ها را از بین می‌برد. پرتو درمانی روش‌های متفاوتی دارد که عبارتند از:

• استریوتاکتیک رادیوسرجری (SRS) : یکی از مناسب‌ترین روش‌های پرتودرمانی برای مننژیوم‌هایی است که نمی‌توان آن‌ها را با عمل جراحی از مغز خارج کرد. در این روش پرتوها با انرژی بالا بر  روی نقطه‌ای مشخص تابانده می‌شوند و با از بین بردن سلول‌های سرطانی از عود دوباره بیماری جلوگیری می‌کنند.
• استریوتاکتیک فرکشنال (SRT) : در این روش تشعشعات به مرور زمان در اندازه‌های کوچک به بخش‌های مختلف تومور تابانده می‌شود. این روش برای تومورهایی استفاده می‌شود که نمی‌توان  روش رادیوسرجری را برای آن‌ها بکار برد. به عنوان مثال تومور در نزدیکی اعصاب بینایی قرار دارد و پرتودرمانی کلی و پرتوان به این اعصاب آسیب می‌زند.
• پرتو درمانی با شدت تعدیل یافته (IMRT) : در صورتی که تومور در بخش حساس مغز قرار داشته باشد، از این روش برای درمان آن استفاده می‌شود. در این‌جا، پرتوهای هدایت‌شده با استفاده از تکنولوژی کامپیوتری تعدیل پیدا می‌کند تا آسیب وارد شده به بافت‌های سالم مغز کاهش یابد.
• تشعشع پرتو پروتون : یک روش دقیق و تهاجمی است که در آن از پروتون برای کنترل تومور استفاده می‌شود. این روش برای افرادی که باید فورا درمان شوند یا بیمارانی که در مقابل تشعشعات آسیب‌پذیری بالایی دارند، استفاده می‎شود.  نشانه‌گیری دقیق این روش باعث می‌شود تا آسیب کمتری به بافت‌های اطراف برسد.

شیمی درمانی

در روش شیمی درمانی از دارو برای کنترل تومور استفاده می‌شود. این روش برای مننژیوم کاربرد چندانی ندارد و تنها زمانی استفاده می‌شود که جراحی و پرتودرمانی نتیجه موفقیت‌آمیزی نداشته باشد. 

خلاصه

در این مقاله به معرفی تومور مننژیوم پرداخته و ضمن بیان علائم تومور، اطلاعاتی در مورد راه‌های درمانی آن در اختیارتان قرار دادیم. تومور مننژیوم در اغلب موارد یک تومور خوش‌خیم است که پس از عمل جراحی بهبود یافته و مشکلی را برای فرد ایجاد نمی‌کند. عمل جراحی در ۸۵ درصد موارد نتیجه موفقیت‌آمیزی دارد و اگر بخشی از تومور در مغز باقی بماند، پزشک با استفاده پرتودرمانی رشد آن را متوقف می‌کند. روش پرتودرمانی نیز در ۸۰ درصد مواقع موفق بوده و تومور به طور کامل کنترل می‌گردد. بنابراین می‌توان گفت، هیچ نگرانی در مورد تومور مننژیوما وجود ندارد. در این مواقع به بیمار توصیه می‌شود تا وقت خود را بیشتر در کنار خانواده یا دوستان بگذراند و با هم‌صحبت شدن با آن‌ها استرس و نگرانی‌های ایجادشده را کاهش دهد. صحبت با دیگر بیماران و استفاده از تجریبات آن‌ها  نیز در آرام کردن بیمار تاثیر بسیار بالایی دارد. همراهان بیمار نیز در طول دوره درمان و پس از عمل جراحی باید به خوبی از او مراقبت کرده و با رعایت کامل دستورات پزشک، به بهبودی هرچه سریع‌تر بیمار کمک کنند.