جراحی شانت مغزی چگونه انجام می‌شود؟ خطرات، عوارض و مراقبت‌ها

جراحی شانت مغزی یعنی کار گذاشتن لوله یا سوراخی در داخل جمجمه برای کاهش فشار ناشی از ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی در جمجمه و برای جابجایی مایع از یک بخش به بخش دیگر استفاده می‌شود. در ادامه درباره جراحی شانت مغزی توضیح خواهیم داد. 

شانت مغزی چیست؟

شانت مغزی که به نوعی شانت مکانیکال به شکل لوله است، وظیفه آن خروج مایع مغزی نخاعی اضافه در مغز و حرکت آن به سمت بخش‌های دیگر بافت و اعضای بدن مثل شکم برای جذب شدن این مایع می‌باشد. شانت در جمجمه کار گذاشته شده و در زیر پوست و پشت گوش قرار می‌گیرد. زمانی از شانت استفاده می‌شود که فشار داخل مغز به علل مختلف افزایش یابد. 
این روش درمانی برای درمان بیماری هیدروسفالی استفاده می‌شود. در این بیماری فشار داخل جمجمه به صورت غیرعادی افزایش می‌یابد و به مغز فشار وارد می‌کند که در این حالت از شانت برای تخلیه مایع مغزی استفاده می‌شود. وظیفه شانت مغزی در حقیقت خارج کرده مایع درون جمجمه و ارسال آن به مناطقی از بدن که قادر به جذب آن هستند. 

شانت مغزی از سه بخش تشکیل شده است:

• یک شیر یا دریچه یک طرفه به همراه مخزن
• یک لوله سیلیکونی نازک و کوتاه
• یک لوله سیلیکونی بلند

کاربرد شانت مغزی

وظیفه مایع مغزی نخاعی محافظت از مغز در برابر آسیب و تروما می‌باشد. در صورتی که مایع ترشح شده بیش از حد باشد می‌تواند باعث ایجاد فشار بر روی مغز و جمجمه شود. گاهی علت ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی می‌تواند به علت تومورهای مغزی یا مادرزادی یا بیماری هیدروسفالی باشد. شانت مغزی برای خشک و جمع‌آوری‌کردن مایع مغزی نخاعی در جمجمه بیمار قرار داده می‌شود. 

بیماری هیدروسفالی

بیماری هیدروسفالی یا Hydrocephaly به علت ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی یا اختلال در تخلیه و جذب آن ایجاد می‌شود. در این حالت مایع در جمجمه جمع می‌شود و منجر به تورم و بزرگ شدن مغز خواهد شد. این تورم به بافت مغزی آسیب وارد می‌کند و منجر به ایجاد علائمی در فرد می‌شود. 

علت بیماری هیدروسفالی

• این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در کودکان و به طور مادرزادی اتفاق میفتد، یا در زمان تولد آنها را درگیر خواهد کرد. 
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• عفونت‌های دوران بارداری
• نقص در ستون فقرات نوزاد
• خونریزی در مغز نوزاد
• وارد شدن ضربه در دوران بارداری یا در حین زایمان
• وجود تومور در دستگاه عصبی نوزاد

دلایل ابتلا به بیماری هیدروسفالی در دوران بزرگسالی که بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال بروز می‌کند:

• تومور مغزی
• تومور نخاعی
• عفونت سیستم عصبی مرکزی مانند بیماری مننژیت
• خونریزی در مغز که ممکن است در اثر ضربه به سر یا سکته مغزی رخ دهد.

علائم بیماری هیدروسفالی

• بزرگ شدن سر نوزاد
• سردرد
• احساس خستگی مفرط، سرگیجه و خواب آلودگی
• تحریک پذیری و زودرنجی ( عصبانی شدن و رنجیده خاطر شدن بی دلیل )
• مشکلات ذهنی مثل مشکل در فکر کردن، تمرکز و احساس گیجی
• اختلال در تعادل و راه رفتن
• ناتوانی در کنترل ادرار

جراحی شانت مغزی چگونه انجام می‌شود؟

جراحی شانت گذاری توسط جراح مغز و اعصاب تحت بیهوشی انجام می‌گیرد. بعد از بیهوشی جراح موهای منطقه خاصی که قرار است شنت گذاری شود را می‌تراشد. سپس جراح ۳ شکاف کوچک در بدن بیمار سر، گردن و شکم ایجاد می‌کند. لوله‌های جمع کننده مایع مغزی نخاعی در زیر پوست قرار داده می‌شوند که بیمار آن را نمی‌بیند اما می‌تواند آن را حس کند. بعد از کارگذاری شانت مغزی در بدن بیمار  جمع و خارج کردن مایع مغزی نخاعی اضافی از جمجمه سریعاً شروع می‌شود. 

مراقبت‌های پس از شانت ‌گذاری

در جراحی شانت مغزی مراقبت‌های بعد از جراحی بسیار اهمیت دارد. این مراقبت‌ها شامل : 

• دستگاه شانت در کنار گوش و در زیر پوست قرار می‌گیرد، باید توجه کنید که حداقل برای ۲۴ ساعت نباید سر خود را از سمتی بر روی بالش بگذارید که به دستگاه شنت فشاری وارد نشود. 
• از دست زدن و فشار دادن به محل قرار گرفتن شانت باید خودداری کنید. 
• باید از محل برش‌های ایجاد شده در شکم و گردن به خوبی نگهداری کنید. باید توجه داشته باشید که جای زخم عفونت نکند زیرا هر گونه عفونت در زخم می‌تواند به لوله شانت انتقال پیدا کند که خطرناک است. 
• بهتر است که ۱ هفته بعد از جراحی شانت مغزی حمام نکنید تا جای زخم شما خوب شود. 
• ۱۰ روز بعد از جراحی حتما باید برای ویزیت به پزشک خود مراجعه کنید تا وضعیت زخم را بررسی کند.
• پانسمان را تعویض و محل زخم را ضدعفونی کنید. 
• داروهایی که پزشک تجویز کرده است را به صورت منظم مصرف کنید. 

نکته :  عواملی مانند مصرف بیش از حد الکل ، فشار خون ، مصرف داروهای خاص و مصرف سیگار و مشکلات ریوی می‌توانند بر روی نتیجه عمل جراحی و عوارض پس از آن تأثیر بگذارد. بهتر است قبل از عمل جراحی بیمار درباره وضعیت سلامتی و سبک زندگی خود با پزشک معالج صحبت کند.

خطرات عوارض شانت گذاری

• تب 
• سردرد
• سرگیجه
• حالت تهوع و استفراغ
• خراب شدن شانت
• انسداد لوله شانت
• بروز عفونت در ناحیه شانت
• تخلیه بیش از حد توسط شانت 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید باید با پزشک تماس بگیرید:

• تب بالا که بیش از ۴۸ ساعت به طول بینجامد.
• سردردهای شدید که با مصرف دارو تسکین پیدا نمی‌کند.
• تشنج
• ترشح در محل جراحی
• تورم و قرمزی پوست در محل جراحی
• تهوع شدید و استفراغ برای مدت طولانی
• اختلال در بینایی و شنوایی
• اختلال در حافظه
• تنگی نفس و ایجاد درد در سینه
• برگشت علائم هیدروسفالی
• کاهش سطح هوشیاری بیمار
• اختلال در دفع ادرار یا مدفوع، اختلال در تکلم
• زود رنجی و پرخاشگری
• خستگی مزمن و بیش از حد
• از دست دادن تعادل بدن و سرگیجه شدید