انحراف ستون فقرات ( اسکولیوز ) : علت و روش های درمانی

انحراف ستون فقرات ( اسکولیوز ) یک مشکل رایج ارتوپدی است که با انحراف جانبی و چرخش ستون فقرات به راست یا چپ مشخص می شود. این بیماری می‌تواند به تنهایی یا همراه با کیفوز (قوزپشت) رخ دهد. در این بخش به توضیح دقیق علائم انجراف ستون فقرات، علل، تشخیص و نحوه درمان آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز چیست ؟

انحراف ستون فقرات یا اسکوولیوز، نوعی خمیدگی درستون فقرات است که به صورت یک طرفه در ستون مهره‌های فرد ایجاد می‌شود. این خم‌شدگی معمولا پیش از زمان بلوغ آغاز می‌گردد و به مرور زمان با رشد کودک، افزایش می‌یابد. علائم و اثرات اسکولیوز در بزرگسالی با وضوح بیشتری منعکس می‌شود. انحراف ستون فقرات در اغلب موارد  خفیف است و هیچ نشانه‌ای ندارد، اما اگر میزان انحنای آن بیشتر شود، نوعی معلولیت محسوب شده و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند.  

 انواع انحراف ستون فقرات

ستون فقرات در حالت عادی دارای قوس‌هایی به سمت بیرون یا داخل می‌باشد و حالتی شبیه به ” S” دارد. اگر  این قوس‌ها حالت غیر طبیعی پیدا کند، شکل ” S”  به سمت طرفین متمایل می‌شود که در  این صورت  انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز (Scoliosis) را ایجاد می‌کند.

اسکولیوز ممکن است در قسمت‌های مختلف ستون فقرات، مهره‌های کمری یا سینه‌ای، رخ دهد و میزان آن نیز   در افراد مختلف متفاوت است. در اغلب موارد انحراف ستون فقرات خفیف، در حدود ۱۰ درصد، می‌باشد که در آن صورت نشانه‌ای ندارد و تشخیص آن نیز بسیار سخت است. این انحراف با افزایش سن و گذشت زمان شدت می‌یابد که در آن صورت باید مورد درمان و پیگیری قرار گیرد. زمانی که انحراف به بالای ۲۰ درصد برسد، پزشک روش‌هایی چون استفاده از کمربند طبی را تجویز می‌کند تا از پیشرفت بیماری و شدت  انحنای ایجادشده‌، جلوگیری نماید. اگر انحنا به بالای ۴۰ درصد برسد، پزشک عمل جراحی را به بیمار توصیه می‌کند.

انحراف ستون فقرات انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن نوع ایدیوپاتیک است. اسکولیوز نوع ایدیوپاتیک ۸۰ درصد از انحرافات را تشکیل می‌دهد  و هیچ دلیل  مشخصی نیز ندارد. ۲۰ درصد باقی‌مانده، بسته به دلیل ابتلا با این اختلال به دو دسته تقسیم می‌شوند: 

مادرزادی (congenital): این نوع از انحراف به صورت مادرزادی در فرد وجود دارد و کودک از همان ابتدا دارای نقص و ناهنجاری‌هایی در ستون  فقرات می‌باشد.

عصبی (neurological): این نوع انحراف به دلیل ناهنجاری‌های عصبی اتفاق می‌افتد و با تاثیر بر روی ماهیچه‌های ستون فقرات،  انحراف را ایجاد می‌کند.

انحراف ستون فقرات دسته‌بندی دیگری نیز دارد که شامل  ساختاری و غیرساختاری می‌باشد:

 انحراف ساختاری: نوعی از انحراف ستون فقرات است که معمولا دائمی است. این انحراف به دلایلی چون بیماری، آسیب یا نقص مادرزادی رخ می‌دهد.

انحراف غیرساختاری: به انحرافی که موقت بوده و قابل درمان باشد، انحراف غیرساختاری گفته می‌شود.

دلایل ایجاد انحراف ستون فقرات

همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، ۸۰ درصد از انحرافات دلیل مشخصی ندارند. با توجه به این‌که اغلب افرادی که دچار انحراف ستون فقرات هستند، سابقه خانوادگی دارند، پزشکان مهم‌ترین دلیل این عارضه را عوامل ارثی می‌دانند.   انحراف دلایل دیگری نیز دارد که عبارتند از:

• بیماری‌های عصبی- ماهیچه‌ای: دیستروفی عضلانی و فلج مغزی از جمله این بیماری‌ها می‌باشند که با اثر بر روی ماهیچه‌های ستون فقرات، باعث انحراف آن می‌شوند.  
• نقص مادرزادی: در برخی موارد نقص مادرزادی باعث اختلال در رشد استخوان‌ها شده و در نهایت باعث انحراف ستون فقرات می‌شود.
• آسیب و عفونت ستون فقرات: دلیل دیگری که می‌تواند باعث انحراف در ستون فقرات شود، آسیب دیدن آن در حین ورزش، تصادف و … است.

همچنین بخوانید: انحراف ستون فقرات در کودکان

علائم اسکولیوز

بر اساس بررسی‌های انجام شده، حدود ۳ درصد از افراد دارای انحراف ستون فقرات هستند. به احتمال زیاد اسکولیوز هیچ علامتی در دوره اولیه نشان ندهد.

علائم اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات بطور کلی عبارت‌اند از :

• شانه‌های افرادی که انحراف ستون فقرات دارند، غیر هم‌سطح است.
• در این افراد استخوان شانه یک سمت بدن برجسته‌تر از سمت دیگر آن دیده می‌شود.
• انحراف ستون فقرات مفصل ران پا را نیز تحت تاثیر قرار داده و یک سمت آن بالاتر از سمت دیگر قرار می‌گیرد.
• در برخی موارد نیز یکی از دست‌ها بلندتر از دست دیگر دیده می‌شود. زیرا بخش بالایی بدن دچار چرخش شده و به یک سمت متمایل می‌گردد.

انحراف ستون فقرات در کودکان و قبل از رسیدن به سن بلوغ آغاز می‌شود. با توجه به این‌که انحراف به تدریج زیاد می‌شود و درد نیز ندارد، در اغلب مواقع قابل تشخیص نیست. اما اگر این علائم را در کودک خود مشاهده کرده و متوجه ناهماهنگی‌هایی در بدن او شدید، حتما هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه نمایید. دقت داشته باشید، هرچه درمان را سریع‌تر آغاز کنید، نتیجه بهتری دریافت می‌کنید.

عوارض انحراف ستون فقرات

بسیاری از افرادی که به این عارضه مبتلا می‌شوند، نوع خفیف آن را تجربه می‌کنند که مشکل چندانی برایشان ایجاد نمی‌کند. این بیماری در صورت پیشرفت و انحراف بیشتر، عوارضی را برای بیمار به دنبال دارد که عبارتند از:

• آسیب ریوی و قلبی: خم شدن مهره‌های ستون فقرات، بر روی ریه فشار وارد کرده و تنفس را برای فرد بیمار سخت می‌کند. این فشار بر روی قلب نیز ایجاد می‌شود که در آن صورت عملکرد قلب با مشکل مواجه شده و کار آن بسیار سخت می‌گردد.
• کمردرد: انحراف ستون فقرات و کج شدن آن مشکلاتی را در ناحیه کمر ایجاد می‌کند که در نهایت احتمال بروز کمردرد را در این بیماران افزایش می‌دهد.
• تغییرات ظاهری بدن: در صورتی که انحراف ستون فقرات شدید باشد، کمر به یک سمت خم شده و مفاصل ران و شانه‌ها هم‌سطحی خود را از دست می‌دهند.  علاوه بر این، قفسه سینه فرد بیمار نیز برجسته می‌گردد. این موارد باعث تغییر ظاهری بدن شده و در نهایت اعتماد به نفس بیمار را کاهش می‌دهد.

تشخیص

این عارضه در مراحل اولیه علائم خاصی را از خود نشان نمی‌دهد و تشخیص آن نیز نسبتا سخت است. در این موارد پزشک ابتدا سابقه پزشکی فرد را مورد بررسی قرار دارد و سوالاتی را در مورد بیماری از او می‎پرسد.  معاینه‌ی بالینی و فیزیکی مرحله بعدی تشخیص است. در این حالت کودک از ناحیه کمر به سمت جلو خم می‌شود تا میزان برآمدگی قفسه سینه او مشخص گردد.

در ادامه این معاینات، آزمایشات عصبی نیز بر روی فرد انجام می‌شود که در طی آن ضعف عضلانی،  بی‌حسی و رفلکس‌های غیرطبیعی به طور دقیق بررسی می‌گردد.  سپس پزشک برای تعیین شدت خمیدگی، وجود عوامل زمینه‌ای مانند تومورها و … تصویربرداری رادیولوژی  و ام‌ارآی را برای فرد تجویز می‎کند.  

پزشک پس از تشخیص اختلال ایجادشده و تایید آن، برای انتخاب درمان مناسب نیاز به اندازه‌گیری انحراف دارد. اندازه‌گیری انحراف ستون فقرات با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها روش اندازه‌گیری زاویه کاب است. با این روش تعدادی خط در بخش بالایی و پایینی مهره‌های خمیده، ترسیم شده و زاویه آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود. در صورتی که زاویه به دست آمده کمتر از ۲۵ درجه باشد و بیمار در سن رشد قرار داشته باشد، پزشک درمان خاصی را در نظر نمی‌گیرد.
در این موارد معمولا توصیه می‌شود تا بیمار به طور منظم تحت نظر قرار داشته باشد تا در صورت افزایش انحراف، تصمیم لازم در مورد او گرفته شود. البته برخی از پزشکان نیز معتقدند این مرحله بهترین زمان برای پیشگیری از انحراف بیشتر است و اصلاحات بهتر انجام می‏شود.  از این رو، در همین مرحله اقدامات درمانی خود را جهت جلوگیری از پیشرفت بیماری آغاز می‌کنند.

درمان انحراف ستون  فقرات

روش‌های درمانی متعددی برای بیماری اسکولیوز وجود دارد که با توجه به شرایط بیمار و شدت اختلال ایجاد شده، تجویز می‌شود. در صورتی که بیماری خفیف باشد، نیاز به درمان خاصی ندارد. در این موارد فرد بیمار باید به طور منظم به پزشک مراجعه کرده و مورد معاینه قرار گیرد تا در صورت  تغییر وضعیت و شدت انحراف، تصمیم مناسب در مورد او گرفته شود. جنسیت، شدت خمیدگی، مکان خمیدگی و ساختار آن، از جمله عواملی هستند که در انتخاب روش درمانی مناسب لحاظ می‌شوند.
علاوه بر این، پزشک وضعیت بلوغ بیمار را نیز در نظر می‌گیرد. در ادامه راه‌کارهای درمانی انحراف ستون  فقرات را با توجه به شرایط بیمار معرفی می‌کنیم.

روش‌های درمان انحراف ستون فقرات عبارت‌اند از:

• استفاده از بریس
• فیزیوتراپی
• شاکویوتراپی
• ماساژ درمانی
• دارو درمانی
• تمرین ورزشی
• عمل جراحی

استفاده از بریس

استفاده از بریس معمولا برای کودکان و نوجوانان تا قبل از رسیدن به سن بلوغ، تجویز می‌شود. کمربند زمانی جواب می‌دهد که رشد استخوانی کودک متوقف نشده باشد. بریس،  اسکولیوز را درمان نمی‌کند، بلکه تنها از پیشرفت بیماری و خمیدگی بیشتر ستون فقرات  جلوگیری می‌کند.

بریس‌ها انواع متفاوتی دارند و به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

بریس زیر بغل: این بریس رایج‌ترین نوع کمربند طبی است که از مواد پلاستیکی و با توجه به شرایط بدنی بیمار ساخته می‌شود. بریس‌های زیر بغل، از زیر بازو شروع شده و دور قفسه سینه، کمر و لگن فرد را می‌پوشانند و با توجه به این‌که زیر لباس قرار می‌گیرند، اصلا مشخص نیستند. این نوع بریس‌ها برای  انحراف ناحیه بالایی قفسه سینه و گردن مناسب نمی‌باشند.

بریس میلواکی: میلواکی یک بریس نیم‌تنه  است که از گردن شروع شده و تا بخش پایینی باسن ادامه دارد. این بریس دارای یک حلقه گردنی می‎است که دو نگهدارند در قسمت پایینی چانه و پشت سر دارد و نیم‌تنه بالایی را به طور کامل ثابت نگه می‌دارد. با توجه به این‌که بریس میلواکی محدودیت زیادی ایجاد می‌کند، تنها زمانی تجویز می‌شود که بریس زیر بغل پاسخگو نباشد.

پزشک تا زمانی پوشیدن بریس را توصیه می‌کند که رشد استخوانی بیمار متوقف نشده باشد. این زمان در افراد مختلف و بر اساس جنسیت آن‌ها متفاوت است. زمان توقف رشد استخوانی در دختران دو سال بعد از شروع قاعدگی و در پسران زمانی است که موی صورتشان درآمده باشد. البته به طور کلی می‌توان گفت توقف رشد استخوانی تا زمانی است که قد فرد تغییرات چشم‌گیری نداشته باشد. 

فیزیوتراپی

درمان دیگری که برای انحراف پیشنهاد می‌شود، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی بر روی عملکرد تنفسی فرد تمرکز کرده و تمریناتی را در جهت مخالف انحراف انجام می‌دهد تا بدن را به سمت متعادل شدن پیش ببرد. علاوه بر این، تمرینات ضدانحرافی و غیراختیاری برای حفظ مغز و ماهیچه‌های کودکان، در فعالیت‌های عادی روزانه آن‌ها گنجانده می‌شود.

شاک‌ویو درمانی

شاک‌ویو، که به آن امواج ضربه‌ای نیز گفته می‌شود، نوعی درمان غیرتهاجمی است که پالس‌های  انرژی را به بافت‌های اسکلتی و عضلانی آسیب‌دیده یا غیرطبیعی وارد می‌کند و از این طریق استخوان‌ها، تاندون‌ها و بافت‌های نرم دارای مشکل را ترمیم می‌نماید. انرژی وارد شده باعث افزایش جریان خون در ناحیه موردنظر شده و با تحریک سلول‌ها، بازسازی آن‌ها را تسریع می‌کند.

ماساژ درمانی

ماساژ یکی از روش‌های تسکین و درمان بیماری‌های استخوانی یا ماهیچه‌‌ایست که توسط ماساژورها و با استفاده از دست انجام می‌شود. در این روش ماساژور فشارهایی را بر روی ناحیه آسیب‌دیده وارد می‌کند تا استخوان‌ها و مفاصل را تنظیم کرده و آن‌ها را به حالت عادی خود برگرداند. افرادی که از  اسکولیوز رنج می‌برند، می‌توانند از این روش برای بهبود وضعیت خود استفاده نمایند. اما بهتر است قبل از آن حتما با پزشک متخصص و جراح اعصاب در این مورد مشورت کنند.

دارو درمانی

بزرگ‌سالانی که با انحراف دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اغلب دردهای شدیدی دارند. پزشک برای این بیماران داروهای مسکن را تجویز می‌کند که شامل پاراستامول یا ایبوپروفن می‌باشد. در صورتی انحراف ستون فقرات بر روی اعصاب فشار وارد کرده و دردهای عصبی را ایجاد نماید، پزشک از تزریق داروهای بی‌حسی موضعی برای کاهش درد استفاده می‌کند. این داروها انتقال سیگنال‌های درد از اعصاب به مغز را متوقف کرده و از این طریق باعث تسکین درد بیمار می‌شوند.

تمرینات ورزشی

ورزش و انجام حرکات تقویتی، یکی از کارهایی است که همیشه و در هر حالی باید انجام دهید. در واقع ورزش روزانه و منظم کلید سلامتی‌ شماست که باید به فعالیت‌های روزمره‌تان اضافه شود. اگر دچار انحراف ستون فقرات هستید، حتما در مورد حرکاتی که انجام می‌دهید با فیزیوتراپ خود مشورت کنید و تمرینات ورزشی را طبق نظر او انجام دهید.

عمل جراحی برای درمان انحراف ستون  فقرات

انحراف ستون فقرات با بالارفتن سن و گذشت زمان، بیشتر می‌شود. در صورتی که امکان استفاده از روش‌های معرفی‌شده وجود نداشته باشد، پزشک برای کم کردن میزان این انحراف و جلوگیری از بدتر شدن آن، عمل جراحی را به بیمار پیشنهاد می‌دهد. در کل می‌توان گفت جراحی در صورتی انجام می‌شود که:

• حدود ۸۵ درصد از بزرگ‌سالانی که دچار انحراف ستون فقرات هستند، دردهای شدیدی دارند که تسکین آن بدون جراحی امکان‌پذیر نیست.
• در صورتی که انحنای ایجاد شده از ۴۰ درجه بیشتر شود، پزشک جراحی را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری توصیه می‌کند.

 روش‎‌های مختلفی برای جراحی وجود دارد که با توجه به نوع ناهنجاری و میزان شدت آن برای بیمار تجویز می‌شود. رایج‌ترین روش جراحی برای  انحراف ستون فقرات، جوش دادن مهره‌ها (spinal fusion) است که برای دستیابی به ارتفاع موردنیاز و از بین بردن تنگی ایجاد شده، انجام می‌شود. در واقع این روش باعث می‌شود تا  مهره‌ها نسبت به یکدیگر تنظیم شده و در راستای مناسبی قرار ‌گیرند.
این عمل با کمک صفحات، قفسه، میله، قلاب، پیچ و مهره انجام می‌شود و دو یا چند مهره را به هم متصل می‌کند. در صورتی که سن کودک پایین باشد و هم‌چنان در مرحله رشد قرار داشته باشد، پزشک از یک میله مخصوص با طول قابل تنظیم برای او استفاده می‌کند. این میله  به قسمت بالایی و پایینی انحراف ستون فقرات متصل شده و هر ۶ ماه یک بار طول آن اضافه می‌شود. عمل جراحی انحراف ستون فقرات یکی از پیچیده‌ترین عمل‌ جراحی مهره‌هاست که حدود ۴ تا ۶ ساعت طول می‌کشد.

کلام آخر

در این مقاله انحراف ستون فقرات را معرفی کرده و اطلاعاتی در مورد علائم بیماری، عوارض و راهکارهای درمانی آن در اختیارتان قرار دادیم. نکته‌ای که در این مورد وجود دارد این است که انحراف ستون فقرات قابل پیشگیری نیست.  اسکولیوز اغلب در کودکان غیر بالغ اتفاق می‌افتد و هیچ راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.
راهکارهای درمانی معرفی‌ شده نیز تنها به جلوگیری از پیشرفت بیماری و انحراف بیشتر آن کمک می‌کند و در واقع می‌توان گفت این بیماری هیچ درمان قطعی نیز ندارد.  بنابراین، در صورت بروز  اسکولیوز، تنها کاری که می‌توانید انجام دهید این است که توصیه‌های پزشک خود را جدی بگیرید و تمرینات و راهکارهای پیشنهادی او را به طور منظم دنبال کنید تا تشدید بیماری را به تعویق بیندازید.
در این رابطه والدین باید دقت بیشتری بر روی فرزند خود داشته باشند و مراقبت‌های لازم را جهت انجام کامل دستورات پزشک، لحاظ کنند. در واقع این تنها راهی است که می‌توانند جلوی پیشرفت بیماری را بگیرند و وضعیت ایجادشده برای کودک را کمی بهبود بخشند.