جراحی هیدروسفالی کودکان و مراقبت بعد از جراحی

به تجمع مایع در مغز در زمان تولد یا در دوران نوزادی، کودکی یا نوجوانی هیدروسفالی می‌گویند. اغلب درمان اولیه برای این وضعیت، جراحی برای تخلیه مایع است و نتیجه درمان عالی است. هیدروسفالی یکی از مشکلاتی است که جراحان مغز و اعصاب اطفال اغلب آن را مشاهده می‌کنند. این اصطلاح همچنین به عنوان «آب آوردن مغز» شناخته می‌شود. در بیشتر موارد هیدروسفالی نشان‌دهنده تجمع مایع مغزی نخاعی (CSF) در داخل مغز است. جراحی هیدروسفالی کودکان به دو روش انجام می‌شود که در ادامه به توضیح کامل آن‌ها پرداخته‌ایم.

همه افراد به طور مداوم CSF تولید می‌کنند، مایعی که بسیار شبیه به قسمت مایع خون است. حاوی نمک‌های مختلف و همچنین سدیم و گلوکز است. این مایع که عمدتاً در بطن‌ها تولید می‌شود، از طریق سیستم بطن و اطراف مغز و نخاع گردش می‌کند. در نهایت، CSF در سطح مغز به وریدهای بزرگ باز جذب می‌شود، جایی که CSF با خون مخلوط می‌شود و به قلب منتقل می‌شود. این چرخه منظم تولید، جریان و جذب CSF یک محیط محافظتی را برای سیستم عصبی مرکزی ایجاد خواهد کرد.

هیدروسفالی در دوران کودکی چه علائمی دارد؟

در اوایل دوران نوزادی، هیدروسفالی معمولا توسط خانواده یا متخصص اطفال به عنوان ماکروسفالی تشخیص داده می‌شود. ماکروسفالی به ندرت در اواخر دوران نوزادی و کودکی رخ می‌دهد. علائم رایج در دوران کودکی عبارتند از:

• استفراغ
• نگاه چشم به سمت پایین
• ضعف و اسپاسم پیشرونده
• تغذیه ضعیف
• تاخیر یا از دست دادن نقاط عطف رشد
• خواب آلودگی غیر معمول
• نیستاگموس
• تحریک پذیری

چگونه هیدروسفالی در کودکان تشخیص داده می‌شود؟

ابتدا پزشک معاینه عصبی را برای شناسایی تغییرات در عملکرد مغز و وضعیت ذهنی کودک انجام می‌دهد. این معاینه شامل ارزیابی حرکات چشم، بینایی، شنوایی، بلع، عملکرد حرکتی، حس، تعادل و هماهنگی است. بسته به سن کودک در زمان معاینه، تکنیک‌های تصویربرداری مختلفی برای تایید تشخیص هیدروسفالی انجام می‌گیرد.

در ۶ تا ۱۲ ماه اول زندگی، تشخیص این بیماری اغلب با سونوگرافی از مغز انجام می‌شود. اندازه‌گیری سر نیز می‌تواند به تشخیص هیدروسفالی در نوزادان کمک کننده باشد. پس از سفت شدن جمجمه نوزاد، تشخیص بهتر با تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT) انجام می‌شود. گاهی اوقات اشعه ایکس ساده از جمجمه می‌تواند منجر به تشخیص شود. هر یک از این تست‌ها نقاط قوت و ضعف خود را دارند. اما به طور کلی اکثر جراحان مغز و اعصاب کودکان از اسکن MRI برای تشخیص هیدروسفالی استفاده می‌کنند. در حالی که این آزمایش بیشتر از سی تی اسکن طول می‌کشد و معمولاً به آرامبخشی نیاز دارد. اما MRI تصویر بسیار بهتری از مغز و علت احتمالی هیدروسفالی ارائه می‌دهد و از قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس جلوگیری می‌کند.

چه عواملی باعث ابتلا کودکان به هیدروسفالی می‌‌شود؟

هیدروسفالی کودکان زمانی رخ می‌دهد که تعادل منظم مایع مغزی نخاعی (CSF) در مغز تغییر کند. این اختلال می‌تواند زمانی رخ دهد که CSF بیش از حد تولید شود و به درستی جذب نشود یا با انسداد مسدود شود. علل احتمالی شامل خونریزی، عفونت، تروما، تومورها، مشکلات عروقی و مشکلات ساختاری است. هیدروسفالی ممکن است در دوران بارداری اتفاق بیافتد و هنگامی که رخ می‌دهد، هیدروسفالی مادرزادی نامیده می‌شود. حدود یک تا دو نوزاد در هر ۱۰۰۰ نوزاد با هیدروسفالی مادرزادی متولد می‌شوند. سایر موارد هیدروسفالی پس از تولد ایجاد می‌شود. همچنین هیدروسفالی ممکن است در هر سنی رخ دهد.

جراحی هیدروسفالی در کودکان چگونه و به چند روش انجام می‌شود؟

جراحان مغز و اعصاب کودکان هر سال صدها بیمار را درمان می‌کنند و از پیچیده‌ترین تکنیک‌های جراحی استفاده می‌کنند که بهترین نتایج ممکن را در پی دارد. اگر تشخیص هیدروسفالی انجام شده باشد، به ندرت گزینه‌های دیگری به جز جراحی برای درمان وجود دارد. اگر یک توده قابل تعریف باعث انسداد جریان مایع مغزی نخاعی شود، ممکن است بتوان توده را برداشت و جریان طبیعی و رفع هیدروسفالی را امکان پذیر کرد. با این حال، بیشتر اوقات، انسداد را نمی‌توان برطرف کرد و مداخله جراحی برای تغییر مسیر مایع مورد نیاز است.

جراحی شانت

سیستم‌های شانت بسیار متنوعی وجود دارد. در ساده‌ترین شکل آن، شانت یک لوله پلاستیکی خنثی است که ضخامت کمتر از یک هشتم اینچ دارد و به CFS اجازه می‌دهد در یک جهت از آن عبور کند. معمولاً یک سیستم دریچه‌ای وجود دارد که حجم جریان را نیز تنظیم می‌کند. شانت از طریق جراحی در مغز با سوراخ کردن یک سوراخ کوچک در جمجمه قرار می‌گیرد. یک مخزن یا «حباب» دارد که می‌تواند امکان نمونه برداری از CSF را با یک سوزن کوچک، در صورت لزوم، برای آزمایش عملکرد یا عفونت بدهد. مانند همه دستگاه‌های کاشته‌شده، شانت‌ها ممکن است دچار نقص یا عفونی شوند و نیاز به تعویض داشته باشند.

آندوسکوپی

برای انواع خاصی از هیدروسفالی‌ها، آندوسکوپی به جای شانت ترجیح داده می‌شود. این عمل شامل ایجاد یک سوراخ کوچک در داخل بطن برای برقراری مجدد جریان طبیعی است. آندوسکوپی به دلیل پیشرفت روزافزون فناوری در ابزارهای جراحی و تکنیک‌های تصویربرداری بسیار محبوب شده است. برای انجام این روش، یک جراح مغز و اعصاب یک آندوسکوپ و ریزابزارهایی را به داخل بطن هدایت می‌کند و یک سوراخ کوچک ایجاد می‌کند. علاوه بر این، کوتریزاسیون شبکه کوروئید ممکن است در حین ونتریکولوستومی انجام شود و تولید CSF را کاهش دهد. همانند شانت، ونتریکولوستومی آندوسکوپی ممکن است در طول زمان عفونت کند و نیاز به ترمیم داشته باشد. خطر عفونت با ونتریکولوستومی کمتر از شانت است و این یکی از دلایلی است که جایگزینی جذاب برای شانت در جراحی هیدروسفالی کودکان شده است.

مراقبت بعد از جراحی هیدروسفالی در کودکان

اکثر جراحان از سیستم‌هایی به نام شانت برای هدایت مایع از بطن‌ها به سایر نقاط بدن مانند حفره شکم، حفره قفسه سینه یا قلب استفاده می‌کنند. هر یک از این مکان‌ها دارای مزایا و معایب مختلفی هستند. اما محبوب‌ترین انتخاب در بین جراحان مغز و اعصاب که جراحی اطفال را انجام می‌دهند، حفره شکمی است. در شکم، CSF روی سطح روده جذب می‌شود تا همراه با نمک‌های حیاتی و سایر محصولات موجود در آن به جریان خون بازگردانده شود.

پس از جراحی شانت، کودک بخیه‌هایی را در جایی که جراح آن‌ها را برش داده بود می‌زند. این برش‌های کوچک بیشتر روی سر، شکم و گاهی گردن ایجاد می‌شود. خشک و تمیز نگه داشتن محل‌های برش برای جلوگیری از عفونت مهم است. اگر کودک بعد از جراحی درد داشته باشد، جراح مغز و اعصاب معمولاً داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن را در صورت نیاز توصیه می‌کند. هر دو روش (شانت و آندوسکوپی) مستلزم ملاقات‌های بعدی با جراح مغز و اعصاب کودک هستند. تا روند بهبودی پس از عمل را کنترل کرده و از کاهش علائم کودک اطمینان حاصل شود. سونوگرافی‌های اضافی، ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن ممکن است برای نشان دادن تغییرات در بطن‌ها پس از شانت و کمک به نظارت بر عملکرد شانت انجام شود.