همه چیز درباره هیدروسفالی : علائم،دلایل و روش های تشخیص و درمان
هیدروسفالی تجمع مایع در حفره‌ها (بطن‌ها) در اعماق مغز است. مایع اضافی اندازه بطن‌ها را افزایش داده و به مغز فشار می‌آورد.
مایع مغزی نخاعی به طور معمول از طریق بطن‌ها جریان می‌یابد و مغز و ستون فقرات را دربر می‌گیرد. اما فشار بیش از حد مایع مغزی نخاعی مرتبط با هیدروسفالی می‌تواند به بافت‌های مغز آسیب برساند و باعث ایجاد طیف وسیعی از اختلالات در عملکرد مغز شود.
هیدروسفالی در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در نوزادان و بزرگسالان ۶۰ سال به بالا رخ می‌دهد. درمان جراحی هیدروسفالی می‌تواند سطح طبیعی مایع مغزی نخاعی را در مغز بازیابی و حفظ کند. بسیاری از درمان‌های مختلف اغلب برای مدیریت علائم یا اختلالات عملکردی ناشی از هیدروسفالی مورد نیاز است.
علائم هیدروسفالی در دوران‌های مختلف
علائم و نشانه‌های هیدروسفالی تا حدودی با سن شروع متفاوت است.
نوزادان
علائم و نشانه‌های شایع هیدروسفالی در نوزادان عبارت‌اند از:
تغییرات در سر
- سر غیر عادی بزرگ
- افزایش سریع اندازه سر
- یک نقطه نرم برجسته یا متورم (فونتانل) در بالای سر
علائم و نشانه‌های فیزیکی
- استفراغ
- خواب آلودگی
- تحریک پذیری
- تغذیه نامناسب
- تشنج
- چشمان ثابت به سمت پایین (غروب چشم)
- نقص در تن و قدرت عضلات
- پاسخ دهی ضعیف به لمس
- رشد ضعیف
کودکان نوپا و کودکان بزرگ‌تر
در میان کودکان نوپا و کودکان بزرگ‌تر، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
علائم و نشانه‌های فیزیکی
- سردرد
- تاری دید یا دوبینی
- چشمان ثابت به سمت پایین (غروب چشم)
- بزرگ شدن غیرطبیعی سر کودک نوپا
- خواب آلودگی یا بی حالی
- تهوع یا استفراغ
- تعادل ناپایدار
- ضعف هماهنگی
- اشتهای ضعیف
- تشنج
- بی اختیاری ادرار
تغییرات رفتاری و شناختی
- تحریک پذیری
- تغییر در شخصیت
- کاهش عملکرد مدرسه
- تأخیر یا مشکلات مربوط به مهارت‌های قبلی، مانند راه رفتن یا صحبت کردن
بزرگسالان جوان و میان‌سال
علائم و نشانه‌های رایج در این گروه سنی عبارت‌اند از:
- سردرد
- بی حالی
- از دست دادن هماهنگی یا تعادل
- از دست دادن کنترل مثانه یا تمایل مکرر به ادرار کردن
- اختلال در بینایی
- کاهش حافظه، تمرکز و سایر مهارت‌های تفکر که ممکن است بر عملکرد شغلی تأثیر بگذارد
بزرگسالان مسن‌تر
در میان بزرگسالان ۶۰ سال به بالا علائم و نشانه‌های شایع هیدروسفالی عبارت‌اند از:
- از دست دادن کنترل مثانه یا تمایل مکرر به ادرار کردن
- از دست دادن حافظه
- از دست دادن تدریجی سایر مهارت‌های تفکر یا استدلال
- مشکل در راه رفتن، که اغلب به عنوان راه رفتن بهم ریخته یا احساس گیر افتادن پا توصیف می‌شود
- هماهنگی یا تعادل ضعیف
زمان مراجعه به پزشک
به دنبال مراقبت‌های فوری پزشکی برای نوزادان و کودکان نوپا باشید که علائم و نشانه‌های زیر را تجربه می‌کنند:
- گریه‌های بلند
- مشکلات مکیدن یا تغذیه
- استفراغ بدون دلیل و مکرر
- عدم تمایل به حرکت دادن سر یا دراز کشیدن
- مشکلات تنفسی
- تشنج
برای علائم یا نشانه‌های دیگر در هر گروه سنی به دنبال مراقبت فوری پزشکی باشید.
ازآنجاکه بیش از یک بیماری می‌تواند منجر به مشکلات مرتبط با هیدروسفالی شود، تشخیص به موقع و مراقبت مناسب بسیار مهم است.
علل ایجاد هیدروسفالی
هیدروسفالی ناشی از عدم تعادل بین میزان تولید مایع مغزی نخاعی و میزان جذب آن در جریان خون است.
مایع مغزی نخاعی توسط بافت‌های بطن‌های مغز تولید می‌شود. از طریق اتصال کانال‌ها از طریق بطن‌ها جریان می‌یابد. مایع در نهایت به فضاهای اطراف مغز و ستون فقرات سرازیر می‌شود. این ماده در درجه اول در اختیار رگ‌های خونی در بافت‌های نزدیک مغز قرار می‌گیرد.
مایع مغزی نخاعی نقش مهمی در عملکرد مغز دارد:
- حفظ شناور بودن مغز، اجازه می‌دهد مغز نسبتاً سنگین در جمجمه شناور شود
- تقویت مغز برای جلوگیری از آسیب
- حذف مواد زائد متابولیسم مغز
- جریان بین رفت و برگشت بین حفره مغز و ستون فقرات برای حفظ فشار ثابت در مغز، جبران تغییرات فشار خون در مغز
مایع مغزی نخاعی اضافی در بطن‌ها به یکی از دلایل زیر رخ می‌دهد:
- انسداد: شایع‌ترین مشکل انسداد جزئی جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی است، یا از یک بطن به بطن دیگر یا از بطن به سایر فضاهای اطراف مغز.
- جذب ضعیف: شایع‌تر مشکل در مکانیسم‌هایی است که رگ‌های خونی را قادر به جذب مایع مغزی نخاعی می‌کند. این اغلب با التهاب بافت‌های مغزی ناشی از بیماری یا آسیب مرتبط است.
- تولید بیش از حد: به ندرت، مایع مغزی نخاعی سریع‌تر از آنچه جذب می‌شود ایجاد می‌شود.
عوامل خطر هیدروسفالی
در بسیاری از موارد، رویداد دقیق منجر به هیدروسفالی ناشناخته است. با این حال، تعدادی از مشکلات رشدی یا پزشکی می‌توانند باعث ایجاد یا شروع هیدروسفالی شوند.
نوزادان تازه متولد شده
هیدروسفالی موجود در هنگام تولد (مادرزادی) یا کمی پس از تولد ممکن است به دلیل یکی از موارد زیر رخ دهد:
- توسعه غیرطبیعی سیستم عصبی مرکزی که می‌تواند مانع جریان مایع مغزی نخاعی شود.
- خونریزی در داخل بطن‌ها، از عوارض احتمالی زایمان زودرس است.
- عفونت در رحم در دوران بارداری، مانند سرخجه یا سفلیس، که می‌تواند باعث التهاب در بافت مغز جنین شود.
سایر عوامل موثر
سایر عوامل مؤثر در ایجاد هیدروسفالی در هر گروه سنی عبارت‌اند از:
- ضایعات یا تومورهای مغز یا نخاع
- عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت باکتریایی یا اوریون
- خونریزی در مغز در اثر سکته مغزی یا ضربه به سر
- سایر آسیب‌های وارده به مغز
عوارض بیماری هیدروسفالی
عوارض بلند مدت هیدروسفالی می‌تواند بسیار متفاوت باشد و اغلب پیش بینی آن دشوار است. اگر هیدروسفالی در زمان تولد پیشرفت کرده باشد، ممکن است منجر به ناتوانی‌های ذهنی، رشدی و جسمی شود. موارد کمتر شدید، در صورت درمان مناسب، ممکن است عوارض جدی کمی داشته باشند.
بزرگسالانی که کاهش قابل ملاحظه‌ای در حافظه یا سایر مهارت‌های تفکر را تجربه کرده‌اند، عموماً پس از درمان هیدروسفالی، بهبودهای ضعیف‌تری دارند و علائم مداومی دارند.
شدت عوارض بستگی به موارد زیر دارد:
- مشکلات اساسی پزشکی یا رشدی
- شدت علائم اولیه
- به موقع بودن تشخیص و درمان
روش‌های تشخیص هیدروسفالی
تشخیص هیدروسفالی معمولاً بر اساس موارد زیر است:
- پاسخ شما به سوالات پزشک در مورد علائم و نشانه‌ها
- سلامت جسمی‌کلی
- یک معاینه عصبی
- آزمایشات تصویربرداری مغز
معاینه مغز و اعصاب
نوع معاینه عصبی بستگی به سن فرد دارد. متخصص مغز و اعصاب ممکن است سؤالات خود را بپرسد و آزمایش‌های نسبتاً ساده‌ای را در مطب انجام دهد تا وضعیت ماهیچه‌ها، حرکت و نحوه عملکرد حواس را قضاوت کند.
تصویربرداری از مغز
آزمایش‌های تصویربرداری می‌تواند به تشخیص هیدروسفالی و شناسایی علل زمینه‌ای علائم کمک کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
سونوگرافی
تصویربرداری اولتراسوند، که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر استفاده می‌کند، اغلب برای ارزیابی اولیه نوزادان استفاده می‌شود، زیرا این یک روش نسبتاً ساده و کم خطر است. دستگاه سونوگرافی بر روی نقطه نرم (fontanel) در بالای سر نوزاد قرار می‌گیرد. سونوگرافی همچنین ممکن است هیدروسفالی را قبل از تولد هنگامی‌که از این روش در معاینات معمول قبل از تولد استفاده می‌شود، تشخیص دهد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر سه بعدی یا مقطعی دقیق از مغز استفاده می‌کند. این آزمایش بدون درد است، اما پر سروصدا است و نیاز به آرامش دارد.
اسکن MRI می‌تواند بطن‌های بزرگ شده ناشی از مایع مغزی نخاعی اضافی را نشان دهد. این روش همچنین ممکن است برای شناسایی علل زمینه‌ای هیدروسفالی یا سایر شرایطی که به علائم کمک می‌کند، مورد استفاده قرار گیرند.
کودکان ممکن است برای برخی از اسکن‌های MRI به آرام بخش ملایم نیاز داشته باشند. با این حال، برخی از بیمارستان‌ها از نسخه بسیار سریع MRI استفاده می‌کنند که عموماً نیاز به آرام بخشی ندارد.
توموگرافی کامپیوتری (CT)
یک فناوری تخصصی اشعه ایکس است که می‌تواند نمای مقطعی از مغز را ایجاد کند. اسکن بدون درد و سریع است. اما این آزمایش نیز نیاز به دراز کشیدن دارد، بنابراین کودک معمولاً یک آرام‌بخش ملایم دریافت می‌کند.
معایب سی تی اسکن شامل تصاویر کمتر از MRI و قرار گرفتن در معرض مقدار کمی اشعه است. سی تی اسکن هیدروسفالی معمولاً فقط برای معاینات اضطراری استفاده می‌شود.
روش‌های درمان هیدروسفالی
یکی از دو درمان جراحی ممکن است برای درمان هیدروسفالی استفاده شود.
شانت
متداول‌ترین درمان هیدروسفالی، جراحی قرار دادن سیستم تخلیه است که به آن شانت گفته می‌شود. این روش شامل یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر با دریچه‌ای است که مایع را از مغز در جهت درست و با سرعت مناسب جریان می‌دهد.
یک سر لوله معمولاً در یکی از بطن‌های مغز قرار می‌گیرد. سپس لوله زیر پوست به قسمت دیگری از بدن منتقل می‌شود، جایی که مایع اضافی مغزی نخاعی به راحتی جذب می‌شود، مانند شکم یا یک حفره در قلب.
افرادی که هیدروسفالی دارند معمولاً تا پایان عمر به سیستم شنت نیاز دارند و نظارت منظم لازم است.
آندوسکوپی بطن سوم (ونتریکولوستومی)
آندوسکوپی بطن سوم یک روش جراحی است که می‌تواند برای برخی افراد استفاده شود. در این روش، جراح شما از یک دوربین فیلم‌برداری کوچک برای دید مستقیم در داخل مغز استفاده می‌کند. جراح شما در پایین یکی از بطن‌ها یا بین بطن‌ها سوراخی ایجاد می‌کند تا مایع مغزی نخاعی از مغز خارج شود.
عوارض جراحی
هر دو روش جراحی می‌تواند منجر به عوارض شود. سیستم‌های شنت می‌توانند تخلیه مایع مغزی نخاعی را متوقف کرده یا تخلیه را به دلیل نقص مکانیکی، انسداد یا عفونت‌ها تنظیم نکنند. عوارض ونتریکولوستومی شامل خونریزی و عفونت است.
هرگونه خرابی نیاز به توجه فوری، تجدید نظر در جراحی یا مداخلات دیگر دارد. علائم و نشانه‌های مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب
- تحریک پذیری
- خواب آلودگی
- تهوع یا استفراغ
- سردرد
- مشکلات بینایی
- قرمزی، درد یا حساسیت پوست در امتداد مسیر لوله شنت
- درد شکمی‌زمانی که دریچه شانت در شکم قرار دارد
- عود هر یک از علائم اولیه هیدروسفالی
سایر درمان‌ها
بسته به شدت عوارض طولانی مدت هیدروسفالی، برخی از افراد مبتلا به هیدروسفالی، به ویژه کودکان، ممکن است نیاز به درمان بیشتری داشته باشند.
یک تیم مراقبت از کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پزشک متخصص اطفال یا متخصص اطفال، که بر طرح درمان و مراقبت‌های پزشکی نظارت می‌کند
- متخصص مغز و اعصاب کودکان، متخصص در تشخیص و درمان اختلالات عصبی در کودکان
- کار درمانگر، متخصص در درمان برای توسعه مهارت‌های روزمره
- درمانگر رشد، متخصص در درمان برای کمک به فرزند شما در ایجاد رفتارهای مناسب سن، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های بین فردی
- ارائه دهنده سلامت روان، مانند روان‌شناس یا روانپزشک
- مددکار اجتماعی، که به خانواده در دسترسی به خدمات و برنامه ریزی برای انتقال مراقبت کمک می‌کند
- معلم آموزش و پرورش ویژه، که مشکلات یادگیری را برطرف می‌کند، نیازهای آموزشی را تعیین می‌کند و منابع آموزشی مناسب را مشخص می‌کند
بزرگسالان با عوارض شدیدتر نیز ممکن است به خدمات درمانگران کار، مددکاران اجتماعی، متخصصان مراقبت از زوال عقل یا سایر متخصصان پزشکی نیاز داشته باشند.
دیدگاه کاربران