تومور مخچه چیست ؟ علت، علائم ، انواع و روش های درمانی

تومورها از جمله خطرناک‌ترین بیماری‌های مربوط به مغز هستند که اغلب باعث ایجاد نگرانی و ترس در بیماران می‌شوند. تومورهای مغزی انواع مختلفی دارند و با توجه به موقعیت‌ قرارگیری‌شان به دسته‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند. تومور مخچه به توموری گفته می‌شود که در قسمت زیرین و قاعده مغز رشد می‎کند. در واقع این تومور، مخچه انسان را مورد حمله قرار می‌دهد و با توجه به آسیبی که به این بخش وارد می‌کند، مشکلاتی را برای انسان به وجود می‌آورد. در ادامه این بخش با ما همراه باشید تا با تومور مخچه بیشتر آشنا شوید.

تومور مخچه چیست؟

تومورهای مغزی، سلول‌های سرطانی هستند که به صورت غیر طبیعی رشد می‌کنند و بافت‌های مغزی را مورد حمله قرار می‌دهند.  مخچه بزرگ‌ترین بخش مغز است که  در قاعده جمجمه و نزدیک به ساقه مغز قرار دارد. این بخش وظایف متعددی دارد که از میان آن‌ها می‌توان به هماهنگی حرکات ارادی، حفظ تعادل، مهارت‌های حرکتی و … اشاره کرد. به تومورهایی که در این بخش از مغز رشد می‌کنند، تومور مخچه گفته می‌شود.
تومورها بسته به نوع شکل‌گیری‌شان به دو دسته تومورهای اولیه و ثانیویه تقسیم می‎شوند. تومورهای اولیه از بافت مغز یا بافت‌های اطراف آن شروع می‌شوند و رشد می‌کنند. تومورهای ثانویه تومورهایی هستند که از سرطان دیگر بخش‌های بدن به مغز می‌رسند و بافت‌های مغزی را درگیر می‌کنند. تومور مخچه در اغلب موارد، در دسته تومورهای اولیه جای می‎گیرد. از این رو، درمان آسان‌تری دارد و اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، مشکلی را برای انسان ایجاد نمی‌کند.

علائم تومور مخچه

همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، تومورهای مخچه انواع مختلفی دارند و هرکدام از آن‌ها نیز بخشی از مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در نتیجه می‌توان گفت، تومورها بسته به نوع و موقعیت قرارگیری‌شان، علائم متفاوتی را از خود نشان می‌دهند. برخی از این علائم در انواع مختلف تومورها یکسان هستند و معمولا در اغلب مبتلایان دیده می‌شوند:

• سردرد که معمولا اول صبح شروع می‌شود و در طول روز به مرور بیشتر می‌شود. سردرد ناشی از تومور مغزی با هیچ مسکنی بهبود نمی‌یابد.
• عدم تعادل که در راه رفتن به وضوح مشاهده می‌شود.
• حالت گیجی که فرد را در انجام کارهای روزانه خود نیز سردرگم می‌کند.
• حالت تهوع و استفراغ که هیچ دلیل مشخصی ندارد.

 در صورتی که هریک از علائم بالا را مشاهده کردید، باید سریعا به پزشک مراجعه نموده و علت اختلالات ایجاد شده را جویا شوید. در هر حال بروز سردرد آن هم به مدت طولانی، بی‌دلیل نیست. علاوه بر موارد بالا، نشانه‌های دیگری نیز در افراد مبتلا به تومور مخچه دیده می‌شود که عبارتند از:

• مشکلات بینایی مانند دوبینی و تاری دید
• اختلال در حس چشایی
• اختلالات شنوایی مانند وزوز گوش یا کم‌شنوایی
• اختلالات حرکتی و ایجاد مشکل در راه رفتن
• بی‌حسی و ضعف در عضلات صورت

علت ایجاد تومور مخچه

یکی از سوالاتی که عموما پرسیده می‌شود این است که علت ایجاد تومور مخچه چیست؟ در جواب این سوال باید بگوییم، در اغلب موارد علت ایجاد تومور مخچه، خصوصا نوع اولیه آن، دقیقا مشخص نیست. اما عواملی وجود دارد که خطر ابتلا به تومور مخچه را افزایش می‌دهد. قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان و مواد شیمیایی از جمله مواردی هستند که  احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند. از دیگر مواردی که باید به آن توجه داشت، شرایط ژنتیکی و سابقه خانوادگی  فرد است. البته این مورد کمتر در افراد مبتلا دیده شده است، اما در هر حال باید مورد مراقبت قرار گیرد.

انواع تومور مخچه

تومورهای مخچه بسته به نوع شکل‌گیری‌ و موقعیت‌ قرارگیری‌شان به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند، اما به طور کلی می‌توان آن‌ها را در دو دسته خوش‌خیم و بدخیم طبقه‌بندی کرد. بسیاری از افراد با شنیدن نام تومور نگران می‌شوند و تعدادی از آن‌ها نیز به دلیل ترس ناشی از آن، از درمان بیماری سر باز می‌زنند. شاید تومورهای سرطانی در برخی مواقع خطرناک باشند، اما همه آن‌ها این‌طور نیستند.
تومورهای خوش‌خیم تومورهایی هستند که به راحتی با یک عمل جراحی از بدن خارج می‌گردند و مشکلی را نیز برای فرد ایجاد نمی‌کنند. این نوع تومورها رشد چندانی ندارند و معمولا در همان بافتی که ایجاد شده‌اند، باقی می‌مانند.  تومورهای بدخیم اغلب توانایی رشد و تکثیر بالایی دارند و معمولا به دیگر نواحی بدن نیز سرایت می‌کنند. این تومورها بیشتر از نوع تومورهای ثانویه هستند که از دیگر نقاط بدن گسترش پیدا کرده و به مغز می‌رسند.  دقت داشته باشید، تومور چه خوش‌خیم باشد یا بدخیم، هرچه درمان آن زودتر آغاز شود، راحت‌تر بوده و نتیجه بهتری به دنبال خواهد داشت.  

محققین تومورهای مخچه را بسته به موقعیت قرارگیری‌شان به دسته‌های دیگری نیز تقسیم می‌کنند که عبارتند از:

گلیوما (Glioma)

گلیوما، تومورهایی هستند که از سلول‌های گلیال شروع می‌شوند و انواع مختلفی نیز دارند که از میان آن‌ها می‌توان به گلیوبلاستوما‌ها، آستروسیتوم‌ها، اپندیموما‌ها، الیگودندروگلیوما و الیگواستروسیتوم‌ها اشاره کرد.

مدولوبلاستوما (Medulloblastoma)

مدولوبلاستوما، از مخچه شروع می‌شود و گاهی اوقات از طریق مایع مغزی نخاعی در دیگر نقاط بدن نیز گسترش می‌یابد. مدولوبلاستوما در دسته تومورهای بدخیم جای می‌گیرد و اغلب نیز در کودکان مشاهده می‌شود.

مننژیوما (Meningioma)

یکی از شایع‌ترین تومورهای مخچه است که از غشای محافظ مغز و نخاع شروع می‌شود. این تومور رشد بسیار کندی دارد و در دسته تومورهای خوش‌خیم قرار می‌گیرد. اگر مننژیوما به موقع تشخیص داده شود و مورد درمان قرار گیرد، در همان غشا باقی می‌ماند و وارد مغز نمی‌شود.

الیگودندروگلیوما (Oligodendrogliomas)

نوعی از تومور گلیوما است که از سلول‌های الیگودندروسیت شروع می‌شود. الیگودندروگلیوما در همان بافت مغز باقی می‌ماند و به دیگر نقاط آسیب نمی‌زند. از این رو، در دسته تومورهای خوش‌خیم جای می‌گیرد.

پینوبلاستوما (Pineoblastoma)

این تومور از غده پینه‌آل مغز شروع می‌شود و تنها در دستگاه عصبی انتشار می‌یابد. تومور پینوبلاستوما اغلب در کودکان مشاهده می‎گردد.

نوروم آکوستیک (Acoustic neuroma)

نوروم آکوستیک بر روی عصب اصلی گوش شروع به رشد می‌کند و اگر بزرگ شود، شنوایی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این تومور در اغلب موارد رشد بسیار آهسته‌ای دارد و در دسته تومورهای خوش‌خیم جای می‌گیرد.

اپاندیموما (Ependymoma)

اپاندیموما نوعی تومور نادر است که در دسته تومورهای گلیوما طبقه‌بندی می‌شود. این تومور از سلول‌های اپاندیمال شروع به رشد می‌کند و بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.

آستروسیتوم (Astrocytom)

نوع دیگری از تومور گلیوما است که از سلول‌های آستروسیت شروع می‌شود. این تومور در اغلب موارد از طریق مایع مغزی نخاعی، در سراسر مغز پخش شده و با بافت‌های عادی ترکیب می‌شود که در این صورت درمان آن بسیار سخت است.

کارسینوما کوروئید پلکسوس (Choroid plexus carcinoma)

کارسینوما کوروئید پلکسوس نوعی نادر از تومور است که از بافتی که مایع مغزی نخاعی را ترشح می‌کند، شروع می‌شود و باعث تاثیر بر روی عملکرد آن می‌شود.  یکی از تاثیرات منفی این تومور افزایش مایع مغزی نخاعی است که در نهایت منجر به بیماری هیدروسفالی می‌شود. تومور کارسینوما اغلب در کودکان دیده می‎شود.  

گلیوبلاستوما (Glioblastoma)

گلیوبلاستوما یکی از شایع‌ترین تومورهای بدخیم است که به نقاط نزدیک به مغز حمله می‌کند و از طریق جسم پینه‌ای، در دیگر نقاط نیز منتشر می‌شود. این تومور از سلول‌های آستروسیت و انواع دیگر سلول‌ها، مانند عروق خونی تشکیل شده است. 

کرانیوفارنژیوما (Craniopharyngioma)

کرانیوفارنژیوما نوعی از تومور مغزی است که اغلب کودکان ۵ تا ۱۴ سال را درگیر می‌کند و باعث ایجاد اختلالات هورمونی یا مشکلات بینایی در آن‌ها می‌شود. این تومور معمولا رشد آهسته‌ای دارد و در دسته تومورهای خوش‌خیم جای می‌گیرد.

آدنوم‌های هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز از جمله شایع‌ترین تومورهای مغزی هستند که در دسته تومورهای خوش‌خیم طبقه‌بندی می‌شوند. این تومورها غده هیپوفیز را مورد حمله قرار می‌دهند و کنترل هورمون‌های بدن را دچار اختلال می‎کنند.

تشخیص تومور مخچه

در این موارد، پزشک ابتدا پرونده پزشکی بیمار را مورد مطالعه قرار داده و سوالاتی را در مورد علائم مشاهده شده از او می‌پرسد. سپس بیمار را معاینه کرده و عکس‌برداری سی تی اسکن و ام ار آی را برای او تجویز می‌کند. ام ار آی یکی از دقیق‌ترین روش‌های تصویربرداری است که جزئیات ظریفی از بافت مغزی را به پزشک نشان می‌دهد. پزشک پس از مشاهده نتیجه آزمایشات از وجود یا عدم وجود تومور مطمئن شده و نوع تومور، اندازه و موقعیت قرارگیری آن را تشخیص می‌دهد.
در برخی موارد ممکن است پزشک برای بررسی بیشتر، نمونه‌برداری را برای بیمار تجویز کند.  نمونه‌برداری در اغلب موارد در حین عمل جراحی انجام می‌شود تا خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور مشخص شود، اما گاهی اوقات این کار قبل از انجام عمل صورت می‌گیرد. نمونه‌برداری قبل از عمل با ابزارهای خاصی انجام می‌شود و نیاز به شکافتن سر بیمار ندارد.

جراحی تومور مخچه

جراحی، مهم‌ترین روش درمانی تومور مخچه است. پزشک با عمل جراحی تومور را از سر بیمار خارج کرده و از درمان‌های تکمیلی، مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، برای از بین بردن قسمت‌های باقی‎مانده استفاده می‌کند. البته اگر تومور بسیار بزرگ باشد یا با ریشه‌های عصبی ترکیب شده باشد، پزشک قبل از انجام عمل، شیمی‌درمانی را برای بیمار تجویز می‌کند تا اندازه تومور را کوچک‌تر  کند. جراحی تومور مخچه به دو روش انجام می‌شود که عبارتند از:

جراحی کرانیوتومی

کرانیوتومی یا جراحی به روش باز، قدیمی‌ترین نوع جراحی است. در این روش پزشک بخشی از استخوان جمجمه را جدا می‌کند تا دسترسی کاملی به مغز داشته باشد. از این نوع جراحی زمانی استفاده می‌شود که تومور بسیار بزرگ باشد یا به اعصاب و دیگر عناصر مغز، چسبیده باشد.

روش آندوسکوپی

یکی از جدیدترین روش‌های جراحی است که با استفاده از ابزاری به نام آندوسکوپ انجام می‌شود. آندوسکوپ شامل بخش‌های مختلفی چون دوربین، نور و … می‌باشد و تصویر دریافتی از داخل جمجمه را با بزرگ‌نمایی بر روی یک صفحه نمایش نشان می‌دهد. این ابزار از طریق دهان یا مجرای بینی وارد سر بیمار شده و هیچ جراحتی بر روی بدن ایجاد نمی‌کند.   

عوارض عمل تومور مخچه 

عمل جراحی مغز، یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین عمل‌های جراحی است و کوچک‌ترین اشتباه در آن ممکن عوارض جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد یا حتی باعث مرگ انسان شود. از جمله این عوارض عبارتند از:

سردرد: تومور مخچه و عمل جراحی آن فشار بسیاری را به بافت مغز وارد می‌کند. از این رو، در اغلب موارد فرد بیمار پس از عمل جراحی احساس سردرد دارد. این سردرد تا ۲ هفته کاملا طبیعی است، اما اگر بیش از این زمان طول بکشد، نگران‌کننده بوده و باید مورد پیگیری قرار گیرد.

تورم و کبودی: اگر پزشک از روش جراحی باز برای خارج تومور استفاده کند، بخشی از جمجمه که برداشته شده است، دچار تورم و کبودی می‌شود. این کبودی به علت کشیدگی پوست جمجمه ایجاد می‌شود و معمولا تا ۲ هفته ادامه دارد. اگر تورم و کبودی در ناحیه زخم بیش از این زمان طول بکشد، غیرطبیعی بوده و نشاندهنده عفونت یا نشت مایع مغزی نخاعی می‌باشد.

تشنج : تشنج یکی از عوارض پس از عمل تومور مغزی است که معمولا با تجویز داروهای ضد تشنج کنترل می‌شود. در صورتی که تعداد تشنج‌ها بالا باشد و به طور مکرر اتفاق بیفتد، بسیار خطرناک بوده و در برخی موارد بیمار نیاز به عمل جراحی مجدد پیدا می‌کند.

از دیگر عوارض عمل تومور مخچه می‌توان به عفونت مغز،  خونریزی مغزی، احتمال ابتلا به بیماری مننژیت، احتمال ابتلا به سکته مغزی و تغییر در میزان مایع مغزی و نخاعی، اشاره کرد که ممکن است از چند روز تا چند هفته پس از عمل جراحی خود را نشان دهند.

عمل جراحی تومور مخچه علاوه برای عوارض کوتاه‌مدت، دارای عوارض درازمدت نیز می‌باشد که عبارتند از: 

• تغییر میزان ترشح هورمون‌ها
• مشکلات دیداری و شنیداری
• اختلالات رفتاری
• اختلال در رشد
• رشد دوباره تومور در مغز

در واقع فردی که عمل جراحی تومور مخچه انجام داده است باید همیشه مراقب باشد تا دچار عوارض ناشی از آن نشود. این افراد باید به طور منظم تحت نظر پزشک قرار گیرند و آزمایشات لازم را انجام دهند تا در صورت عود دوباره تومور، در اسرع وقت مورد درمان قرار گیرند. البته دقت داشته باشید که عوارض عنوان شده در تمامی افراد بروز  پیدا نمی‌کند. سن و شرایط جسمی بیمار در بروز عوارض پس از عمل بسیار مهم است. علاوه بر آن، جراح و نوع عمل جراحی نیز در نتیجه عمل تاثیر بسیار بالایی دارد. از این رو، توصیه می‌شود  در صورتی که نیاز به عمل جراحی دارید، حتما تحقیقات کاملی انجام دهید و بهترین جراح مغز و اعصاب را برای انجام این کار انتخاب کنید. جراح باید تجربه و دانش کافی برای انجام این کار را داشته و با آخرین تکنولوژی‌ها و روش‌های روز دنیا نیز آشنایی داشته باشد. یک جراح حاذق و باتجربه را برای انجام عمل تومور مخچه انتخاب کنید و سلامتی خود را با اطمینان کامل به او بسپارید.