بیماری دژنراتیو ستون فقرات: علت، علائم، تشخیص و درمان آن

بیماری دژنراتیو ستون فقرات یک فرآیند فیزیولوژیکی پوسیدگی است که در دیسک بین مهره‌ای رخ می‌دهد، ساختاری که دو مهره مجاور را به هم متصل می‌کند و به عنوان ضربه‌گیر در حین حرکاتی مانند راه رفتن، پریدن، دویدن، بلند کردن بار و غیره عمل می‌کند. دیسک بین مهره‌ای از یک قسمت فیبری و یک قسمت غضروفی تشکیل شده و دارای ساختار ژلاتینی هسته پالپوس است. این امر در طول سال‌ها می‌تواند خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده و تحت یک فرآیند دژنراتیو قرار گیرد. بیماری بیماری دژنراتیو ستون فقرات یک بیماری واقعی نیست، بلکه یک ساییدگی طبیعی است که بر ستون فقرات ما تأثیر می‌گذارد. این می‌تواند در هر نقطه از ستون فقرات ایجاد شود، مناطقی که در معرض بیشتر قرار دارند عبارتند از:

• اولین مهره ستون فقرات گردنی با درد احتمالی در ناحیه پشت و درگیری بازو
• آخرین مهره کمر با کمردرد احتمالی و درگیری باسن، ران و ساق پا.

تا زمانی که به اعصاب فشاری وارد نشود، بیمار دچار ناراحتی خاصی نخواهد شد، در حالی که در صورت بروز علائم فشاری امکان دارد اول از همه یک درد خاص شدید و آزاردهنده ظاهر شود.

اغلب بیماری بیماری دژنراتیو ستون فقرات پیش آگهی مطلوبی دارد و علائم را می‌توان به طور موثر با درمان‌های پزشکی ساده کنترل کرد. در مواردی که این اتفاق نیفتد، امکان دارد دچار عوارضی شوید که نیاز به جراحی دارند.

بیماری دژنراتیو ستون فقرات چقدر شایع است؟

شیوع بیماری دژنراتیو ستون فقرات مرتبط با فتق دیسک در کشورهای غربی حدود ۱-۳ درصد تخمین زده می‌شود، در حالی که میزان بروز آن حدود ۳۵ مورد جدید در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر در سال است. با این حال، این داده‌ها تنها تقریبی هستند زیرا هیچ مطابقت بین علائم، جنبه‌های رادیولوژیکی و تشریحی در تاریخ طبیعی بیماری دژنراتیو دیسک وجود ندارد. سنی که بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد، بعد از ۵۰ سال است. بیش از ۹۰ درصد موارد، آخرین مهره‌های ستون فقرات، یعنی L4-L5 یا L5-S1 را درگیر می‌کنند، کمتر از آن، نسبت دستگاه گردنی نسبت به دستگاه لومبوساکرال ۱:۱۰ است.

علت بیماری دژنراتیو ستون فقرات چیست؟

بیماری دژنراتیو ستون فقرات به دلیل پیری فیزیولوژیکی ستون فقرات است. آنچه با افزایش سن اتفاق می‌افتد، از دست دادن پیشرونده و غیرقابل برگشت جزء آبکی دیسک‌های بین مهره‌ای است که جزء اصلی سن جوانی است. این بیماری می‌تواند به دلیل وجود یک یا چند عامل خطر مرتبط باشد. از جمله:

• مشاغل بی‌تحرک
• اضافه وزن و چاقی
• رانندگی وسایل نقلیه طولانی مدت
• بارداری
• وضعیت بدن
• حرکات نادرست و یا ناگهانی بدن.

همه شرایط مستعد کننده می‌توانند در دراز مدت باعث اعتراض دیسک‌های بین مهره‌ای شوند و روند انحطاط را تسریع کنند.

علائم بیماری دژنراتیو ستون فقرات چیست؟

بیماری دژنراتیو ستون فقرات معمولاً هیچ علامتی ندارد، اما گاهی اوقات می‌تواند علامت دار و همراه با درد باشد. بسته به مکان، موارد زیر ممکن است رخ دهد:

• گردن درد
• دردی که به شانه‌ها و یا بازوها می‌رسد.
• بی‌حسی یا گزگز در اندام فوقانی یا تحتانی.
• مشکلات حاد حرکتی (راه رفتن، گرفتن یک شی، …)
• درد نیمه کمر
• کمر درد
• سیاتیک

سیاتیک به دردی اطلاق می‌شود که در طول مسیر عصب سیاتیک، از باسن تا پشت ران و خلفی جانبی ساق پا، تا مچ پا منتشر می‌شود. می‌تواند با کمردرد (لومبوسیاتیک) همراه باشد. وجود علائمی مانند بی حسی، احساس سوزن سوزن شدن یا ضعف عضلانی در بازوها یا پاها به دلیل له شدن دیسک بین مهره‌ای و در نتیجه فشار بر اعصاب نخاعی است. کاهش تدریجی محتوای آب  یا دیسکی که بین یک مهره و مهره دیگر قرار می‌گیرد می‌تواند منجر به ایجاد یکی از عوامل زیر شود:

• بیرون زدگی فتق
• دیسک لیز خورده

در هر دو مورد لغزش دیسک بین مهره‌ای از محل اصلی خود وجود دارد که مهره‌ها را به هم نزدیک کرده و باعث فشرده شدن کم و بیش شدید بر روی ساختارهای عصبی ستون فقرات می‌شود.

سایر علائم

در مورد فتق دیسک نیز پارگی ساختار فیبروغضروفی دیسک بین مهره‌ای با فرار هسته پالپوزوس وجود دارد. تا زمانی که فشاری روی اعصاب نخاعی وجود نداشته باشد، بیمار هیچ اختلالی را تجربه نمی‌کند. فقط درد مبهم و مداومی را نشان می‌دهد که فقط در موارد خاصی تشدید می‌شود. بیماری دژنراتیو ستون فقرات همراه با فتق دیسک یکی از دلایل مکرر غیبت از محل کار است، به دلیل درد شدید و در نتیجه محدودیت‌های عملکردی مرتبط با آن مانند: فعالیت‌های رایج مانند بالا رفتن و پایین آمدن از پله‌ها، رانندگی با ماشین، پیاده روی، انجام کارهای خانه و … آنها می‌توانند پیچیده شوند.

با گذشت زمان، در صورت عدم درمان، بیماری دژنراتیو پیچیده ستون فقرات، می‌تواند بر خلق و خوی تأثیر منفی بگذارد، به طوری که موارد افسردگی در این بیماران مکرر است. گاهی اوقات درد در ستون فقرات می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری سیستمیک (سراسری) باشد، بنابراین مهم است که پزشک وجود هر گونه علائم یا نشانه‌ای که نشان‌دهنده شدت آن است را به‌دقت ارزیابی کند.

بیماری دژنراتیو ستون فقرات چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص نیاز به مصاحبه اولیه با بیمار دارد که تاریخچه پزشکی او را با توجه به او بگوید ویژگی‌های درد (محل، شدت، مدت)، عدم وجود یا وجود بی حسی، مور مور شدن، ناتوانی عملکردی و یا ضعف در بازوها یا پاها، بیماری‌های شناخته شده، کار انجام شد، مصرف معمول دارو. معاینه پزشکی شامل معاینه فیزیکی کامل اندام‌های فوقانی و تحتانی و کل ستون فقرات با توجه ویژه به گردن و پشت است. ارزیابی نیز انجام می شود، همچنین با کمک مانورهای پزشکی خاص مانند:

• مانور Lasègue
• تست SLR (بالا بردن مستقیم پا)
• دامنه حرکت و انعطاف پذیری پشت، بازوها، پاها
• قدرت عضلات
• وجود یا عدم وجود رفلکس‌ها
• وجود یا عدم وجود حساسیت

سایر راه‌های تشخیص

برای دستیابی به تشخیص صحیح بیماری دژنراتیو دیسک و حذف علت ارگانیک (کم و بیش جدی) درد، پزشک می‌تواند برای تکمیل ویزیت از ستون فقرات عکسبرداری با اشعه ایکس یا بهتر است MRI درخواست کند. اشعه ایکس از ستون فقرات فقط باید در موارد مشکوک به اسپوندیلیت آنکیلوزان التهابی یا برای اولین بررسی در صورت ضربه یا فروپاشی مهره مشکوک انجام شود.

از سوی دیگر، رزونانس مغناطیسی استاندارد طلایی برای بهترین تجسم ستون فقرات است، همچنین با توجه به این واقعیت که بیمار را در معرض پرتوهای یونیزان معمولی CT قرار نمی‌دهد.این بررسی‌های تشخیصی همیشه باید در صورت وجود یک یا چند مورد از علائم یا نشانه‌های زیر درخواست شوند.

درمان بیماری دژنراتیو ستون فقرات

بیماری دژنراتیو ستون فقرات تنها در صورتی نیاز به درمان دارد که با علائم همراه باشد، در غیر این صورت نیازی به درمان ندارد. در طول مرحله درد حاد، توصیه می‌شود از این راه حل‌های ساده پیروی کنید: از ایستادن زیاد خودداری کنید، اجتناب از بلند کردن بارهای سنگین. احتمالاً به داروهای ضد التهاب، کورتیکواستروئیدها و مسکن‌های درد در قرص‌ها، گچ‌های دارویی، انفیلتراسیون‌ها و … نیاز داشته باشید. بهتر است از داروهای رایج بدون نسخه استفاده نکنید و در عوض برای درمان دارویی کافی به پزشک خود مراجعه کنید. اغلب، به ویژه در جمعیت مسن، استفاده طولانی مدت از NSAIDها می‌تواند با عوارض جانبی شدید همراه باشد.

از طرف دیگر، پس از مرحله حاد، حفظ حرکت بدن توصیه می‌شود. بسته به سن بیمار و وضعیت کلی بالینی او، حداقل نیم ساعت پیاده روی در روز یا انجام یک ورزش سبک برای فعال نگه داشتن عضلات توصیه می‌شود. بیماران همچنین می‌توانند با کمک فیزیوتراپیست یا از طریق سایر درمان‌های محافظه کارانه مانند استفاده از کرست یا یقه کمری ساکرال (تحت راهنمایی یک متخصص واجد شرایط) از گردن درد یا کمردرد تسکین پیدا کنند.